Pierwotną definicję pojęcia „ekologii” wprowadził do nauki Ernest Haeckel, który określał ją jako naukę o związkach organizmów z warunkami organicznymi i nieorganicznymi ich otoczenia i wzajemnych stosunkach organizmów żyjących w tym samym miejscu. Według słownika języka polskiego „ekologia” to dziedzina biologii badająca wzajemne stosunki między organizmami, a otaczającym je środowiskiem. Obecnie pojęcie „ekologii” w powszechnym odbiorze jest przede wszystkim utożsamiane z działaniami na rzecz „ochrony środowiska”.
Natomiast przez „środowisko” rozumie się ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz, klimat, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.
W prawie ochrony środowiska przez „ochronę środowiska” należy rozumieć podejmowanie lub zaniechanie działań w celu umożliwienia zachowania lub przywrócenia równowagi przyrodniczej.
Według ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska ochrona środowiska polega na:
· racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
· przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
· przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Jak powszechnie wiadomo „przyroda” składa się z dwóch składników, tj. nieożywionych i ożywionych. Przyroda nieożywiona to powierzchnia (skorupa) ziemi lub gleby, woda, powietrze, natomiast przyroda ożywiona to zwierzęta, rośliny, grzyby, bakterie.
Źródła, które mogą zanieczyścić środowisko przyrodnicze mogą być różne, tzn. naturalne (produkty wietrzenia i erozji skał, gleb, pyły kosmiczne i wulkaniczne, pożary lasów, stepów) oraz antropogeniczne, czyli powstałe w wyniku działalności człowieka, np. produkty procesów technologicznych (pyły z cementowni, hut, tlenki C, N, S).
Ochrona dóbr (zasobów) środowiska jest realizowana w szczególności poprzez:
· określenie standardów, jakości środowiska oraz kontrolę ich osiągania, a także podejmowanie działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu oraz ograniczanie emisji. Emisjami w prawie nazywa się substancje i energie (ciepło, hałas, wibracje, pola elektromagnetyczne) wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi,
· obowiązujący system dolegliwych sankcji za nieprzestrzeganie standardów ochrony środowiska (standardów emisji), nakładanych na podmioty, w tym na przedsiębiorców,
· politykę państwa wsparcia ze środków publicznych podmiotów realizujących przedsięwzięcia inwestycyjne służące ochronie środowiska, ułatwiające lub przyspieszające dostosowanie się do standardów emisyjnych.
Prawo ochrony środowiska reguluje więc: ochronę powierzchni ziemi, wód, powietrza, ochronę przed hałasem, przed polami elektromagnetycznymi, ochronę kopalin, zwierząt oraz roślin.
Natomiast działaniami, które pozwolą zapobiegać zagrożeniom, a jednocześnie przyczyniają się do ochrony środowiska przyrodniczego nieożywionego są:
· w zakresie ochrony ziemi:
- ograniczenie emisji pyłów i gazów,
- racjonalne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin,
- biologiczne sposoby walki ze szkodnikami,
- rekultywacja,
- właściwe gospodarowanie i składowanie odpadów,
- zakładanie pasów zieleni,
- odnawianie terenów zniszczonych np. przez zalesienia.
· w zakresie ochrony wody:
- zabezpieczenie wód przed dostawaniem się do nich nawozów,
- stosowanie zamkniętych obiegów wodnych w produkcji przemysłowej,
- oczyszczanie ścieków: mechaniczne – usuwanie ciał stałych, chemiczne – odkażanie, wytrącanie, neutralizacja, biologiczne – wykorzystanie mikroorganizmów, np. bakterii.
· w zakresie ochrony powietrza:
- wprowadzenie urządzeń oczyszczających – filtrów,
- stosowanie technologii, w których powstaje mało odpadów,
- stosowanie benzyny bezołowiowej i katalizatorów w pojazdach,
- likwidacja hałd emitujących gazy i pyły,
- zakładanie pasów zieleni,
- wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii.
Z kolei działania, która pozwolą zapobiegać zagrożeniom, a jednocześnie przyczyniają się do ochrony środowiska przyrodniczego ożywionego dla jej poszczególnych składników, jak zwierzęta oraz rośliny, mogą być realizowane poprzez:
· zachowanie cennych ekosystemów, różnorodności biologicznej i utrzymanie równowagi przyrodniczej,
· tworzenie warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierzęta i roślinność funkcji biologicznej w środowisku,
· zapobieganie lub ograniczanie negatywnych oddziaływań na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zasoby oraz stan zwierząt oraz roślin,
· zapobieganiu zagrożeniom naturalnych kompleksów i tworów przyrody.
Ochrona roślin oraz zwierząt może w szczególności polegać na:
· ustanawianiu ochrony gatunków zwierząt oraz roślin,
· odtwarzaniu populacji zwierząt i stanowisk roślin oraz zapewnianiu reprodukcji dziko występujących zwierząt oraz roślin,
· zabezpieczaniu lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami,
· ograniczaniu możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni,
· zalesianiu, zadrzewianiu lub tworzeniu skupień roślinności.
Warto zwrócić uwagę, że w systemie prawnym uregulowano nie tylko ochronę środowiska, ale również samą ochronę przyrody. Zgodnie z ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody w postaci: dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, siedlisk przyrodniczych, siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, krajobrazu, zieleni w miastach i wsiach, zadrzewień.
Natomiast formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Wszystkie wskazane wyżej działania mogą przyczynić się do ochrony środowiska. Jednak należy pamiętać, że w dzisiejszej rzeczywistości społecznej znaczące ograniczenie zagrożeń ekologicznych można osiągnąć tylko za pomocą świadomości społecznej, którą można zrealizować poprzez edukację proekologiczną.
Kierownik Wydziału IGO
Waldemar Trojan
